Sivil Havacılık ekonomik ve sosyal gelişmeye katkı sağlayan büyük ve hızla büyüyen bir endüstridir. Türkiye’de Hava Taşımacılığı ve genel olarak Sivil Havacılık sektörü, son yıllarda atılan olumlu adımların ve yatırımların sonuçlarını almaya başlamıştır. Avrupa’daki emsalleriyle karşılaştırıldığında Türk Sivil Havacılığının kat ettiği yol ciddi anlamda dikkat çekmektedir. Ülkemizde özel jet kullanımı köklü bir geçmişe dayanmasa da son yıllarda ki özel jet alım satım hususunda artış yaşanmıştır. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün verilerine ve özel kaynaklara göre ülkemizde TC tescilli 121 özel jet bulunmaktadır. Özel Hava aracı ( Uçak – Helikopter ) kullanımını arttıran en önemli sebeplerin başında zamandan tasarruf etmek gelmekte beraber diğer tercih edilme sebepleri konfor, verimlilik, hizmet kalitesi ve esneklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Özel jet alırken dikkat edilmesi ve üzerinde durulması gereken birçok nokta vardır. Uçak almak isteyen kişi ya da kuruluşlar öncelikle doğru bir ihtiyaç analizi yapmalıdır. Bu analiz aylık uçuş frekansına, maksimum bütçeye, ortalama yolcu sayısına ve sürekli uçulacak rotalara göre yapılmalıdır. Bu analizlerden sonra satın alınmak istenen uçak için “sivil hava araçları alım satım sözleşmesi “ yapılması gerekmektedir.
Hava Aracı Alım Satımı
Hava aracı üzerindeki mülkiyet hakkı ulusal hukukumuzda ayni bir haktır ve mülkiyet hakkı sahibinin, mülkiyetinde bulundurduğu şeyde dilediği gibi tasarruf edebilme hakkı vardır. Ulusal hukukumuzda, Medeni Kanunumuzda ve Türk Sivil Havacılık Kanununda sivil hava aracı mülkiyeti menkul mülkiyeti olarak kabul edilmiştir. Ancak buna rağmen hava aracı mülkiyetinin iktisabı için sadece aracın teslimi ve zilyetliğinin devri yeterli olmamaktadır.
Hava aracı maliki, aracı üzerinde tam bir mülkiyet hakkına sahip olmasına rağmen, kullanması yasa ve uluslar arası anlaşmalar ve sözleşmelerle bazı şartların yerine getirilmesi şartlarına bağlanmıştır. Hava aracının kullanılabilmesi için;
- Bir ülkenin hava aracı siciline kayıtlı olması,
- Hava aracı üzerinde sicilde tescil edilmiş çağrı adının yazılı olması,
- Hava aracının geçerli işletme ruhsatına sahip bir işletmenin ruhsatı altında olması
gibi gereklerin yerine getirilmiş olması gerekir.
Hava araçları menkul mal olduklarından genellikle menkullerin satımını düzenleyen kanun hükümlerine tabi olurlar. Ülkemizde hava araçları alım satımına Borçlar Kanununun menkul mal satımına ilişkin hükümleri uygulanmaktadır.
Yeni Hava Aracı Alım Satım Sözleşmeleri
Yeni hava araçları ve hava aracındaki cihaz ve malzeme genellikle taraflar arasında yapılan detaylı ve çok geniş kapsamlı görüşmeler ve pazarlıklar sonucunda üzerinde karar verilen şartlara uygun olarak meydana getirilen satın alma anlaşmaları ile hava aracı yapımcısından satın alınmaktadır. Yapımcının standart alım satım sözleşmeleri üç temel bölümden oluşur. Bu bölümler; ticari şartlar ve hükümler, genel şart ve hükümler, ana dokümana eklenen ekler, şemalar tablolar, şartlar, teknik özellikler, satış senedi, teslim ve tesellüm makbuzları gibi eklerdir.
Kullanılmış Hava Aracı Alım Satım Sözleşmeleri
Yeni hava aracı alım satım sözleşmelerine nazaran, kullanılmış hava aracı alım satımlarında daha az standart sözleşmeler rastlanmaktadır. İkinci el hava aracı satımlarında yeni hava aracı sözleşmelerine göre daha az detaylı, sorumluluklar ve genel işletme tazminatları ile ilgili şartların çıkarıldığı kısa ve öz satım sözleşmeleridir. İkinci el hava aracı alım satım sözleşmeleri birbirleriyle benzerlik göstermemekle birlikte bazen sadece bir satış senedi üzerinden de bu işlemin yapılması tercih edilmektedir.
Hava Aracı Alım Satım Sözleşmesi Yapılmasının Önemi
Yazılı olarak hava aracı alım satım sözleşmeleri yapmak her şeyden önce yapılacak olan yatırımı güvence altına alabilmek, ödenecek bedelin ve mülkiyeti devredilecek olan hava aracının karşılığını alabilmek, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyebilmek ve bunları güvence altına alabilmek, herhangi bir sorun çıktığında sorunları kayıp vermeden hızlı şekilde çözebilmek ve hava aracı siciline tescil başvurusunda bulunulduğunda, malik olunduğunun kanıtlanabilmesi için gerekli ve önemlidir. Hava aracı alım satım sözleşmesi, taraflar arasındaki hak ve yükümlülüklerin teminini sağlamak dışında aracın teslimine ilişkin konularında teminat altına alınmasını sağlayarak tarafların kötü sürprizlerle karşılaşmasını engellemektedir.
Hava Aracı Alım Satım Sözleşmesinin Şekli
Türk Sivil Havacılık Kanunun 66. Maddesinde “Hava aracının tamamı veya bir payının üzerinde mülkiyet ve diğer ayni hakların tesisi, devri ve temlik için yazılı sözleşme yapılması lazım ve kafidir. Temlike ilişkin sözleşmeler yazılı şekilde yapılmadıkça muteber değildir.” denilerek açıkça hava aracının mülkiyetinin elde edilebilmesi ve başkasına devredilebilmesi için bu konuda yazılı bir sözleşmenin yapılmasının şart olduğu belirtilmiştir.
Yazılı sözleşme olmaksızın hava aracının mülkiyetinin edinilmesi veya üzerinde başka bir ayni hak tesis edilebilmesi mümkün değildir. Kanun hükmünden anlaşılacağı üzere yazılılık şartı dışında başka resmi bir şekil şartı aranmamaktadır. Hava aracı alım satım sözleşmelerinin noterde düzenlenmesi gibi bir şart mevcut değildir. Uygulamada bazen noter tasdiki aransa da bu tasdik sözleşmenin altındaki imzaların yetkili ve ehil kişilerce atılıp atılmadığı ile ilgili olup, hava aracı alım satım sözleşmeleri için bir geçerlilik şartı değildir.
Satış senedi olarak adlandırılan bu sözleşmenin sadece imzalanması ile mülkiyetin devri sağlanamamaktadır. Sözleşmede hava aracının mülkiyetinin hangi koşullarda ve nasıl devredileceği belirlendiğinden ve bu koşulların sağlanması halinde mülkiyetin geçişi sağlanacağından sadece sözleşmenin imzalanmasının mülkiyetin geçişine bir etkisi bulunmamaktadır. Mülkiyet geçişinin nasıl olacağının belirlenmesinin yanı sıra yazılı sözleşme yapılması ispat açısından da büyük önem taşımaktadır.
Hava aracı alım satım sözleşmeleri çok kapsamlı sözleşmeler olup içeriğinin de eksiksiz olarak hazırlanması gerekmektedir. Sözleşmenin içeriğinde tarafların açıkça belirtilmesi ve satıcı olarak hava aracının hava sicilindeki sahibinin yer alması gerekir. Satış sözleşmesine konu hava aracının mümkün olduğu kadar tüm detaylarıyla sözleşmede belirtilmesi yararlı olacaktır. Gene sözleşmede satışa konu aracın, alım/satım bedelinin tam olarak ve ödeme şekilleriyle birlikte belirtilmesi gerekir. Sözleşmede satıcının hangi belgeleri hazırlayıp imzalayacağı ve alıcıya vereceği, hava aracında bulunması ve hava aracıyla birlikte alıcıya verilmesi gereken belgelerin teker teker belirtilmesi gereklidir. Alıcının hava aracına yaptıracağı ön muayene ile ilgili hususlar sözleşmede yer almalıdır. Gene sözleşme içeriğinde hava aracıyla ilgili gerekli bazı hususlar konusunda teminat verilmesi ve tekeffül edilmesi gereklidir. Hava aracının mülkiyetinin geçişi ve teslimi ile ilgili hususların mutlaka sözleşmede bulunmalıdır. Sözleşmeye teminat ve cezai şart ile ilgili hususlar da eklenmelidir. Satış sonrası sigortasına ilişkin bir hükmün satış sözleşmesinde de yer alması gerekir. Hava aracının Türkiye dışından satın alınması veya Türkiye dışına satılmasında, uluslar arası bir satım söz konusu olacağından sözleşmeye uygulanacak hukukun seçilmesine dair bir hüküm mutlaka sözleşmede yer almalıdır. Bunun yanı sıra sözleşmede, çıkabilecek bir ihtilaf halinde hangi mahkemelerin yetkili olacağı belirtilmelidir. Sözleşmeye bu hüküm eklenirken tarafların öncelikle ihtilafın en basit, en hızlı ve en masrafsız biçimde halledilebileceği bir yeri seçmeleri tarafların yararına olacaktır.
